დაავადებათა ფორმალიზებული მონაცემთა ბაზების შექმნა "კლინიკური ფარმაციის საექსპერტო სისტემისათვის”  აუცილებელი არაა. პროექტის ფარგლებში შექმნილია ზოგადი საინფორმაციო მასივები, რომლებიხ თავისი სტრუქტურით პროტოკოლებთან არის ახლოს.
თერაპიის მიზნის ფორმირება უშუალოდ არაა კლინიკური ფარმაციის ამოცანა. კლინიკური ფარმაცევტი სამუშაო პროცესში ერთვება მიზნის ფორმირების შემდეგ. ამავე დროს, მიზნის ფორმირება იტერაციული პროცესია და რეალურად იგი პრეპარატების შერჩევის პროცესში ხშირად ზუსტდება და იცვლება კიდეც.
კონკრეტული და მაქსიმალურად დეტალიზირებული თერაპიული მიზნის განსაზღვრა წარმოადგენს ცენტრალურ, ძირითად მომენტს სამკურნალო საშუალებების შერჩევისას. ცხადია, ამ დროს მთავარი საყრდენი დიაგნოზია, მაგრამ, თერაპიის მიზანი შეიძლება მნიშვნელოვნად ცვალებადობდეს დახმარების აღმოჩენის პირობების, გამოკვლევის შესაძლებლობებისა და ეფექტურობისა და უსაფრთხოების კონტროლის შესაბამისად.
დიაგნოზის დასმის დროს ექიმმა უნდა გაითვალისწინოს, რომ მისი დეტალიზაციის ხარისხის გაზრდა ამცირებს სამკურნალო შესაძლებლობების შესაძლო ”გადამეტებას” და მაქსიმალურად აახლოებს ადეკვატურ თერაპიას. კლინიკური ფარმაცევტი, რომელიც ჯგუფში მუშაობს უნდა შეეცადოს ექიმისაგან მიიღოს მაქსიმალურად დეტალიზებული დიაგნოზი.
პრეპარატების შერჩევას განსაზღვრავს არა მარტო ძირითადი დაავადების სტადია, კლინიკური ვარიანტი და გართულება, არამედ თანმხლები პათოლოგიებიც. ყველა არსებული დაავადებებიდან და სინდრომებიდან ხდება იმ ძირითადი პათოლოგიური მდგომარეობის შერჩევა, რომელიც რეალურად მოითხოვს მკურნალობას მოცემულ მომენტში. ამასთან, ძალიან ხშირად, ასეთი მდგომარეობა  ძირითადი, პათოლოგიური პროცესის მიზეზის არაიდენტურია – წინა პლანზე გამოდის გართულებები: მაგალითად, ფლებოთრომბოზით გართულებული, ფილტვის არტერიის თრომბოემბოლიის დროს განვითარებული სუნთქვის უკმარისობა და ცირკულატორული დარღვევები, რომელიც აღენიშნება ავადმყოფს წვივის ძვლების მოტეხილობების დროს, როდესაც დადებულია თაბაშირის ნახვევი; წინაგულების ციმციმის პაროქსიზმები ან გულის დეკომპენსაცია წარმოადგენს პოსტინფაქტური კარდიოსკლეროზით დაავადებული პაციენტის თერაპიის ძირითად ობიექტს, მაშინ როცა, აღნიშნული გართულებების არარსებობის შემთხვევაში ასეთ ავადმყოფებს ესაჭიროებათ მხოლოდ, ჰიპერტროფიის შედეგად მიოკარდიუმის რემოდელირების შემცირებისკენ და მიოკარდიუმის ინფარქტის განმეორებითი განვითარების რისკის შემცირებისკენ მიმართული მკურნალობა. პათოგენეზურად დასაბუთებული თერაპიის შერჩევის გაადვილების მიზნით, უმეტეს შემთხვევებში, მიზანშეწონილია ნოზოლოგიური დიაგნოზი დაიყოს სინდრომულად.
დიაგნოზის პარალელურად ხდება სამკურნალო ზემოქმედების შერჩევაზე მოქმედი ისეთი ფაქტორების შეფასება, როგორებიცაა სქესი, ასაკი, პროფესია, ზოგიერთი ფიზიოლოგიური მდგომარეობა (ორსულობა, ლაქტაცია) და ა.შ. ხორციელდება ფარმაკოლოგიური ანამნეზის ანალიზი – ადრე ჩატარებული მკურნალობა, მისი ეფექტურობა და გართულებები. მაგალითად, მიუხედავად იმისა, რომ მოციმციმე არითმიის პაროქსიზმის დროს, განმეორებითი შეტევის შემთხვევაში დიდი ფასეულობა გააჩნია ინფორმაციას იმის შესახებ, თუ როგორ გამოიყენებოდა ანტიარითმიული პრეპარატები წინა შეტევების დროს, რა შედეგი ჰქონდა ამას და აღინიშნებოდა თუ არა რაიმე სახის გვერდითი ეფექტები. მკურნალობის შერჩევაში გვერდითი ეფექტები ასრულებენ ერთ-ერთ ყველაზე არსებით როლს; განსაკუთრებული მნიშვნელობა გააჩნიათ ალერგიულ რეაქციებს.
მანამ, სანამ დაიწყება სამკურნალო საშუალებების შერჩევა, ექიმმა უნდა გადაწყვიტოს, აღნიშნულ ავადმყოფს მოცემულ პერიოდში საერთოდ ესაჭიროება თუ არა რაიმე სახის მკურნალობა, ხოლო თუ ესაჭიროება, შესაძლებელია თუ არა აღნიშნული მკურნალობა იყოს მედიკამენტური? ასე მაგალითად, თავდაპირველად გამოვლენილი სუსტი არტერიული ჰიპერტენზიის დროს, ”ფარმაკოლოგიური აგრესიის” დაწყებამდე, აუცილებელია იმაში დარწმუნება, რომ ერთი წლის განმავლობაში შესაბამისმა ჰიგიენურმა და დიეტურმა ღონისძიებებმა არ მოგვცა დადებითი ეფექტი, ხოლო ხორხის კომპენსირებული სტენოზის დროს შესაძლოა საკმარისი აღმოჩნდეს უსაფრთხო, განყენებული პროცედურები და ორთქლის ინჰალაციები.
მიღებული ინფორმაცია საშუალებას იძლევა მოვახდინოთ საკუთრივ მკურნალობის მიზნის განსაზღვრა. ამისათვის:
1. ხდება ურგენტული ან ქრონიკული თერაპიის საჭიროების შეფასება, წყდება საკითხი, შეიძლება თუ არა მკურნალობა ატარებდეს ერჯერად არარეგულარულ ხასიათს (მაგალითად იშვიათი შეტევებით მიმდინარე ბრონქული ასთმის შემთხვევაში) ან არსებობს გეგმიური თერაპიის საჭიროება (რემისიის მისაღწევად კურსებად ჩატარებული მკურნალობის სახით – წყლულოვანი დაავადების დროს ან ხანგრძლივი, მთელი ცხოვრების მანძილზე ჩასატარებელი თერაპია, რომელიც ტარდება კონტროლირებადი სიტუაციის მიღწევის, გართულებების და პროცესის პროგრესირების თავიდან აცილების მიზნით – მძიმე ბრონქული ასთმის ან ჰიპერტონული დაავადების დროს);
2. განისაზღვრება თერაპიის ტიპი: განასხვავებენ ა) სიმპტომატურ, ბ) პათოგენეზურ და გ) ეტიოლოგიურ (ეტიოტროპული, კაუზალური) თერაპიას; სხვადასხვა სახის ეტიოლოგიური და პათოგენეზური მკურნალობის შორის შეიძლება განსაკუთრებით გამოვყოთ პროფილაქტიკური თერაპია (მაგალითად, პერიოპერაციული ანტიბიოტიკოთერაპია ან შემანარჩუნებელი ანტიარითმიული თერაპია პაციენტებში, რომლებსაც აღენიშნებათ გულის რითმის პაროქსიზმული დარღვევები), რომელიც ტარდება გართულებების ან დაავადების გამწვავებების თავიდან აცილების მიზნით, და ჩანაცვლებითი თერაპია, რომელიც ტარდება ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებების დეფიციტის დროს (საჭმლის მომნელებელი ფერმენტებით მკურნალობა გარეგანი სეკრეტორული ფუნქციების უკმარისობით მიმდინარე ქრონიკული პანკრეატიტის დროს ან ინსულინოთერაპია შაქრიანი დიაბეტის დროს); განსაკუთრებით უნდა აღინიშნოს, რომ კაუზალური მკურნალობისკენ სწრაფვამ არ შეიძლება სიმპტომატური თერაპია დააქვეითოს  მეორეხარისხოვან მკურნალობამდე ანუ ”მეორეხარისხოვან” ღონისძიებამდე, რამეთუ რიგ შემთხვევებში ზუსტად ეს წყვეტს ავადმყოფის ბედს;
3. ხორციელდება კონკრეტული კლინიკური ეფექტების ფორმულირება, რომელთა მიღწევაც უნდა მოხდეს მკურნალობის პროცესში (მაგალითად, არტერიული ჰიპერტენზიის დროს ისინი შეიძლება განსხვავებულნი იყვნენ: არტერიული წნევის სტაბილიზაცია ოპტიმალურ დონეზე, მიოკარდიუმის და სისხლძარღვის კედლის ჰიპერტროფიის განვითარების თავიდან აცილება, მაღალი ხარისხის უზრუნველყოფა და სიცოცხლის ხანგრძლივობის გაზრდა, ხოლო ჰიპერტონული კრიზის დროს – გარკვეული პერიოდის განმავლობაში არტერიული წნევის თანდათანობითი, დოზირებული დაქვეითება განსაზღვრულ დონემდე);
4. გამოიყოფა პათოგენეზური მექანიზმები, რომლებიც საჭიროებენ კორექციას: პრედატვირთვის დაქვეითების (ნიტრატები) ან გულის მუშაობის შეზღუდვის (ბეტა-ბლოკატორები) ხარჯზე ჯანგბადზე მიოკარდიუმის მოთხოვნილების შემცირება; ნახველის ამოღება თხევადი სეკრეტის წარმოქმნის სტიმულაციის  (რეჰიდრანტები – ტერპინჰიდრატი, ნატრიუმის ჰიდროკარბონატი) ან ნახველზე პირდაპირი ზემოქმედების (მუკოლიტიკები – აცეტილცისტეინი) გზით.
5. აღინიშნება მოცემული პრეპარატისთვის დაუშვებელი გვერდითი ეფექტები: პრეპარატების შერჩევა იზღუდება ასაკის, პროფესიის, ორსულობა-ლაქტაციის, ხოლო ყველაზე ხშირად – თანმხლები დაავადებების (მაგალითად, ბრონქული ასთმით დაავადებულ პაციენტში ბრონქოობსტრუქციის განვითარების ან წინამდებარე ჯირკვლის კეთილთვისებიანი ჰიპერპლაზიით დაავადებულში შარდის შეკავების განვითარების საშიშროება და ა.შ.) გამო.
თერაპიის მიზნის ფორმულირების შემდეგ, ხდება ამ მიზნის მიღწევის კრიტერიუმების დადგენა. პრეპარატების შერჩევის კრიტერიუმები, დაკავშირებულია სხვადასხვა სუბიექტურ და ობიექტურ ფაქტორებთან, რომლებიც თან სდევენ მკურნალობის  პროცესს და გადაწყვეტილების მიღებამდე საჭიროებენ სისტემურ ანალიზს.
        ფაქტორები,  რომელთა ანალიზიც აუცილებელია ორგანულად იყოფა ორ ჯგუფად:
      – პირველი ჯგუფი გამოხატავს ავადმყოფის ზოგად მდგომარეობას, ჩვენებებს, შესაძლო უკუჩვენებებს და მკურნალობის შესაძლო შეზღუდვებს. ამ ფაქტორების ბაზაზე, ძირითადად, ყალიბდება მკურნალობის მიზანი. (იხილეთ წინა პარაგრაფი)
    – ფაქტორთა (პარამეტრთა) მეორე ჯგუფს უშუალოდ პრეპარატის ფარმაკოთერაპიულ თვისებებს ასახავს.
      როგორც აღვნიშნეთ, კონკრეტული და მაქსიმალურად დეტალიზირებული თერაპიული მიზნის განსაზღვრა წარმოადგენს ცენტრალურ, ძირითად მომენტს სამკურნალო საშუალებების შერჩევაში. მიუხედავად იმისა, რომ ამ დროს, მთავარ მომენტს, ბუნებრივია, წარმოადგენს დიაგნოზი, თერაპიის მიზანი შეიძლება მნიშვნელოვნად ცვალებადობდეს დახმარების აღმოჩების პირობების, გამოკვლევის შესაძლებლობების,  ეფექტურობისა და უსაფრთხოების კონტროლის შესაბამისად.
მას შემდეგ რაც ჩამოყალიბებული იქნება თერაპიის მიზანი, როგორც დადებითი (სასურველი ეფექტები), ასევე უარყოფითი კუთხით (დაუშვებელი გართულებები), შეიძლება დაიწყოს წარმოდგენილი სამკურნალო საშუალებების შეფასება . ტრადიციულად, გამოიყოფა კრიტერიუმთა ექვსი აგრეგირებული ჯგუფი:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

I. ეფექტურობა. ეს არის სამკურნალო საშუალების შერჩევის უმნიშვნელოვანესი კრიტერიუმი. ანალოგიური ეფექტების მქონე მრავალი პრეპარატიდან შეირჩევა: ა) საშუალებები, რომლებიც პასუხობენ მკურნალობის დადგენილ მიზანს იმის გათვალისწინებით, ტარდება თუ არა ურგენტული, ხანგრძლივი ან შემანარჩუნებელი და ა.შ. თერაპია (მაგალითად, ურგენტულ სიტუაციებში პრეპარატის მნიშვნელოვან მახასიათებელს წარმოადგენს ეფექტის მართვის შესაძლებლობა, ხოლო შემანარჩუნებელი თერაპიის დროს – სტაბილურობა); ბ) მოცემული დაავადების მკურნალობის მიზნით მათგან ხდება პირველი რიგის პრეპარატების შერჩვა; გ) ყველაზე ბოლოს ხდება იმ ეფექტების გათვალისწინება, რომლებსაც შეუძლიათ სასურველი გავლენა მოახდინონ თანმხლებ დაავადებებზე.
II. უსაფრთხოება. "ეფექტურობის” მახასიათებლებით არჩეული სამკურნალო საშუალებებიდან ხდება ისეთების შერჩევა, რომელთაც გააჩნიათ ყველაზე ცოტა შესაძლო გვერდითი ეფექტები ან ამ ეფექტების გამოვლინების შესაძლებლობა მოცემულ სიტუაციაში არც თუ ისე მაღალია ან აღნიშნული გვერდითი ეფექტების გამოვლინებას, მოცემული პაციენტისთვის, არ გააჩნია ძალიან დიდი მნიშვნელობა. ამასთან, პირველ რიგში ითვალისწინებენ იმ გვერდით მოვლენებს, რომელთა გამორიცხვა მოხდა თერაპიის მიზნის განსაზღვრის დროს. განსაკუთრებით აღსანიშნავია, რომ რაც უფრო მძიმეა და გადაუდებელი ავადმყოფის მდგომარეობა, მით უფრო პრევალირებს ეფექტურობა უსაფრთხოებაზე პრეპარატის შერჩევის დროს.
III. ავადმყოფისთვის მისაღები. შეიძლება გამოვყოთ ფაქტორთა ხუთი ჯგუფი, რომლებიც ზღუდავენ განსაზღვრული პრეპარატების გამოყენებას კონკრეტული პაციენტის შემთხვევაში: ა) ბიოლოგიური (მაგალითად, ორსულობა, ლაქტაცია, ასაკობრივი მახასიათებლები და სხ.); ბ) პროფესიული (ისეთი სახის სამუშაო, რომელიც მოითხოვს დიდ ყურადღებას, რეაქციის სიჩქარეს და ა.შ.); გ) სოციალური (მოცემული სამკურნალო საშუალების მიღებასთან შეუსაბამო ფაქტორების გამორიცხვის შეუძლებლობა – ალკოჰოლის მიღება, მანქანის მართვა და ა.შ,); დ) ფსიქოლოგიური ანუ კომფორტულობა პაციენტისთვის (მაგალითად, პრეპარატის დღეში რამდენჯერმე მიღების აუცილებლობაზე ავადმყოფის უარყოფითი დამოკიდებულება, განაპირობებს შერჩევის პრეპარატად დღეში ერთჯერადი მიღების საშუალების გამოყენებას).
IV. პრეპარატების ურთიერთქმედება. მიუხედავად იმისა, რომ იდეალურად ითვლება ერთი პრეპარატით მკურნალობა, პრაქტიკაში ამის მიღწევა ძალიან იშვიათად ხორციელდება. სამკურნალო საშუალების შერჩევისას გათვალისწინებულ უნდა იქნას მისი შესაძლო ურთიერთქმედება უკვე მიღებულ ან პარალელურად დანიშნულ პრეპარატებთან. მნიშვნელოვან როლს თამაშობს სამკურნალო საშუალების ურთიერქმედება საკვებთან, ალკოჰოლთან, თამბაქოს კვამლის კომპონენტებთან. მიუხედავად იმისა, რომ უფრო რაციონალურია ავადმყოფის ჩვევების კორეგირება, პრაქტიკაში უფრო ხშირად ხდება სამკურნალო საშუალებების შერჩევა არსებული პირობების გათვალისწინებით.
V. ექიმის ინფორმირებულობა პრეპარატის შესახებ და მასთან მუშაობის გამოცდილება. აღნიშნული მახასიათებელი მიეკუთვნება არა იმდენად პრეპარატს, რამდენადაც ექიმს და წარმოადგენს საკმაოდ სუბიექტურ კრიტერიუმს, თუმცა, რიგ შემთხვევებში შეიძლება აღმოჩნდეს გადამწყვეტი. კარგადაა ცნობილი, რომ გამოცდილი სპეციალისტის ხელში მაღალეფექტური და უსაფრთხო შეიძლება აღმოჩნდეს არა ყველაზე თანამედროვე, არამედ ჩვეული სამკურნალო საშუალებები. ახალ პრეპარატებზე გადასვლას (რომელიც მოითხოვს გამოცდილების დაგროვებას) შეიძლება თან სდევდეს თერაპიის როგორც ეფექტურობის, ასევე უსაფრთხოების არა გაზრდა, არამედ დროებითი შემცირება.
V. მკურნალობის ღირებულება. რეალურ ცხოვრებაში სამკურნალო პრეპარატის შერჩევისას ერთ-ერთ მთავარ, შემზღუდავ ფაქტორს წარმოადგენს ფინანსური შესაძლებლობები. თუმცა, არც თუ იშვიათად, მატერიალური შესაძლებლობებით არგუმენტირებული უარი უფრო ეფექტურ და უსაფრთხო პრეპარატებზე, დაუსაბუთებელია, რამეთუ მკურნალობის ღირებულების შეფასება არასწორად ხდება. პირველ რიგში, ჩვეულებრივ ითვალისწინებენ არა მთელი კურსის და სადღეღამისო ან ერთჯერადი დოზის ღირებულებას, არამედ შეფუთვის ფასს. ასე მაგალითად, 10 მგ-იანი 1 აბი ენაპის ღირებულება 1,5-ჯერ აღემატება 1 აბი კაპოტენის ღირებულებას (25 მგ.), თუმცა კაპოტენის სადღღამისო დოზის (75 მგ.) ღირებულება 10%-ით მეტია, ვიდრე ენაპის დღე-ღამური დოზის (20 მგ.) ღირებულება; მკურნალობის საკურსო დოზების შემთხვევაში, განსხვავებული ეფექტურობის და, შესაბამისად, მკურნალობის სხვადასხვა ხანგრძლივობის გათვალისწინებით, ხშირად აღნიშნული განსხვავებები უფრო მეტადაა გამოხატული. მეორე მხრივ, მკურნალობის ღირებულება განისაზღვრება არა მარტო პრეპარატზე დანახარჯებით, არამედ გასახარჯი მასალებით (შპრიცები, სისტემები და სხ.), ერთდროულად გამოსაყენებელი საშუალებებით (მაგალითად გამხსნელები ან ანესთეტიკები) და პრეპარატებით, რომლებიც გამოიყენება ცნობილი გვერდითი ეფექტების პროფილაქტიკის (სოკოს საწინააღმდეგო პრეპარატები ანტიბიოტიკებით მკურნალობის დროს) ან უკვე განვითარებული არასასურველი რეაქციების კორექციის მიზნით (რიგ შემთხვევებში პრეპარატის მაღალი ღირებულება განპირობებულია მისი უსაფრთხოების მაღალი ხარისხით). მესამე რიგში, მკურნალობის ღირებულებაში უნდა შევიდეს იმ ლაბორატორიული გამოკვლევების დანახარჯები, რომლებიც კეთდება თერაპიის ეფექტურობის და უსაფრთხოების კონტროლის მიზნით; და ბოლოს, ღირებულებით ”მისაღები”, მაგრამ არასაკმარისად ეფექტური და უსაფრთხო პრეპარატის გამოყენება, საკმაოდ ხშირად, მაინც სრულდება პრეპარატის შეცვლით, რაც იწვევს მკურნალობის დამატებით, გაუმართლებელ გაძვირებას. გარდა ამისა, საკმაოდ ძნელია გათვალისწინებულ იქნას დანაკარგები, რომლებიც დაკავშირებულია შრომისუნარიანობის ხანგრძლივ დაკარგვასთან, მომვლელის გამოყენების აუცილებლობასთან, საწოლ-დღეების რაოდენობის გაზრდასთან და ა.შ. განსაკუთრებით აუცილებელია აღინიშნოს, რომ ღირებულების კრიტერიუმი, რომელიც არსებითია გეგმიური მკურნალობის დროს, მეორეხარისხოვანი ხდება გადაუდებელი თერაპიის შემთხვევაში.
ყოველივე ზემოთაღნიშნულის მიხედვით ჩატარებული ანალიზის შედეგად შერჩეული პრეპარატი წარმოადგენს ერთადერთ, ოპტიმალურ სამკურნალო საშუალებას და დამოკიდებული არ არის თუ ვინ ატარებს ამ სამკურნალო საშუალების შერჩვას.

გაგრძელება იხ. >>>

საავტორო უფლებები
მასალა წარმოადგენს "ლალი დათეშიძის სამედიცინო ენციკლოპედიის” ნაწილს. საავტორო უფლებები დაცულია.
  
ლიტერატურა
1. დათეშიძე ლალი, შენგელია არჩილ, შენგელია ვასილ. "ქართული სამედიცინო ენციკლოპედია”. თბილისი, 2005. "ტექინფორმის” დეპ. N: 1247. პროფ. თეიმურაზ ჩიგოგიძის რედაქციით.
2. დათეშიძე ლალი, შენგელია არჩილ, შენგელია ვასილ; "ქართული სამედიცინო ენციკლოპედია”. მეორე დეპო-გამოცემა. ჟურნალი "ექსპერიმენტული და კლინიკური მედიცინა”. N: 28. 2006. დეპ. პროფ. თეიმურაზ ჩიგოგიძის საერთო რედაქცით.